در هفتم ماه می سال 2010 پرواز تاریخی هواپیمایی ایرایندیا از بمبئنی به مقصد نیویورک به پرواز درآمد. در این روز که برابر بود با روز جهانی زن و پرواز ایر ایندیا که با یک هواپیمای 200-777 انجام می شد همه کارکنان پرواز زن بودند. حتی یک خدمه مرد هم وجود نداشت.

بخوانید: نخستین پرواز هواپیمای مسافربری با دو خلبان زن ایرانی

اگر چه در هندوستان تمایل بسیاری برای استخدام زنان وجود دارد ولی در سامانه‌های مدیریتی و به‌ویژه سیاست چنین نیست. در بسیاری از احتمالات سیاسی مانند مجلس نمایندگان این کشور از هر ده نماینده یک نماینده زن وجود دارد. در اداره‌ها نیز همچنین زنان حق رای و پست مدیریتی کمتری دارند. اما این روند در شرکت هواپیمایی ایرایندیا در حال تغییر است. امروز شرکت ایر ایندیا تمایل بیشتری نسبت به استخدام زنان دارد و دیگر پست های مدیریتی ویژه مردان نیست.

آغاز تغییر

کاپا پژوهش‌ها و بررسی‌های گسترده‌ای در زمینه به کارگیری زنان در هواپیمایی انجام داده است. بررسی‌های چند سال گذشته نشان می‌دهد که شرایط چندان هم مساعد نیست، به‌ویژه در زمینه استخدام خلبانان زن در شرکت‌های هواپیمایی. با توجه به کاهش تعداد داوطلبان مرد برای آموزش خلبانی و کاهش چشمگیر خلبان، فراهم کردن زمینه‌های استخدام برای خلبانان زن می‌تواند نقش مهمی در رفع کمبود خلبان داشته باشد.

اطلاعات و آمار مربوط به ایالات متحده نشان می‌دهد که تنها اندکی بیش از 4 درصد خلبانان شرکت‌های هوایی زن هستند ولی این روند هر چند با سرعتی کم ولی همچنان در حال افزایش است. درحال حاضر سه شرکت بزرگ هواپیمایی در ایالات متحده و شرکت هواپیمایی کم‌هزینه ایندیگو بیشترین تعداد خلبانان زن را دارند.

بخوانید: ماموریت تاریخی دو زن در فضا: نخستین پیاده‌روی فضایی تمام زنانه

در هندوستان نزدیک به 1200 خلبان زن وجود دارد که 12 درصد مجموع خلبانان این کشور می باشد. هیچ دلیل خاصی مشاهده نشده است که نشان دهد چرا در هندوستان تعداد خلبانان زن زیاد است. این کشور به دادن امتیاز در برابری شغلی به زنان شهرت چندانی ندارد. از سوی دیگر کار در شرکت‌های هواپیمایی هندوستان نیز از پایداری لازم برخوردار نیست.

اطلاعات لازم و ضروری

اطلاعات منسجم و مستندی درباره وضعیت و حتی تعداد زنان در زمینه‌های گوناگون هواپیمایی به ویژه خلبانی وجود ندارد. در کنفرانس‌هایی که در سراسر جهان درباره زمینه‌های مختلف هواپیمایی برگزار می‌شود آمار دقیقی در به کارگیری زنان در زمینه‌های هواپیمایی ارایه نمی‌شود.

در ماه اوت سال 2018 در گزارش پیش‌زمینه‌ای که در کنفرانس ایکائو ارایه شد، آمار نادرست 18/5 درصدی از زنان خلبان در شرکت‌های هواپیمایی ارائه گردید. این آمار از انجمن بین‌المللی خلبانان شرکت‌های هواپیمایی (نماینده خلبانان حرفه‌ای در ایالات متحده و کانادا) به دست آمده بود.

بخوانید: زنان فضانورد پیشگام

پس می‌توان به این نتیجه رسید که اگر آماری که یک سازمان بسیار معتبر هواپیمایی جهان ارائه می‌دهد درست نیست، چالش‌های بسیار دشواری در زمینه این بررسی‌ها وجود خواهد داشت. ایالات متحده یکی از کشورهایی است که آمارها را در اختیار عموم قرار می‌دهد.

براساس آمار سازمان هواپیمایی کشوری ایالات متحده تا تاریخ 31 دسامبر 2017تعداد 42694 گواهی‌نامه فعال خلبانی متعلق به زنان وجود داشت (خلبان زن با گواهی‌نامه فعال). این شامل 7 درصد از کل جمعیت خلبانان این کشور می‌شود (این آمار شامل دانشجویان خلبانی که آمار آن به 19 هزار نفر می رسد و خلبانان با گواهی نامه شخصی،خلبانان شرکت‌های هواپیمایی و خلبانان دارای گواهی نامه بازرگانی هستند ولی به عنوان خلبان حرفه‌ای پرواز نمی‌کنند می‌شود).

مقایسه بریتانیا و ایالات متحده

در ایالات متحده 6694 خلبان زن در شرکت‌های هواپیمایی پرواز می‌کنند که شامل 4/4 درصد جمعیت خلبانان حرفه‌ای می‌شود. آمار نشان می‌دهد که در طی دهه گذشته همچنان به تعداد خلبانان زن در ایالات متحده افزوده شده است (از سال 2007 تا 2017). به عبارت دیگر در مقایسه با افزایش خلبانان مرد که سه درصد بوده است، افزایش 19 درصدی خلبانان زن در این مدت بسیار چشمگیر می‌باشد.

تعداد خلبانان حرفه‌ای زنان (خلبان شرکت‌های هواپیمایی) نیز از 5349 در سال 2007 به 6994 در سال 2017 رسیده است. این یک افزایش 31 درصدی را نشان می‌دهد.

بخوانید: چگونه می‌توان خلبان شد؟

سازمان هواپیمایی کشوری بریتانیا نیز آمار خلبانان مرد و زن را به صورت جداگانه اعلام می‌کند. بر اساس آخرین آمار که در 31 دسامبر 2016 منتشر گشت، سه چهارم درصد مجموع جمعیت خلبان در این کشور را زنان تشکیل می‌دهند. این آمار شاید به نظر اندک دیده شود ولی در مقایسه با آمارهای ناچیز در گذشته رقم بسیار چشمگیری است.

افزایش چشمگیر خلبانان زن

سهم آماری زنان در خلبانی همچنان در حال افزایش است. در طی یک دهه گذشته تعداد دانشجویان خلبانی زن در ایالات متحده به دو برابر رسیده است. این نشان می‌دهد که بر تعداد زنان خلبانی که واجد شرایط پرواز با هواپیماهای مسافربری باشند نیز افزوده می‌شود.

5 درصد خلبانان جهان زن هستند

آماری که شرکت‌های هواپیمایی به صورت جداگانه می‌دهند هیچ مطابقتی با یکدیگر ندارند. یکی از منابع بسیار مفیدی که می‌تواند آمار خوبی در این زمینه بدهد، انجمن بین‌المللی زنان خلبان حرفه‌ای می‌باشد. اگرچه این آمار هم چندان جامع نیست ولی انجمن مورد نظر همواره تلاش کرده است تا آمار خود را با اطلاعات به دست آمده از کشورهای گوناگون تکمیل نماید.

سایت رسمی این انجمن اطلاعات مربوط به 79 شرکت هواپیمایی در سراسر جهان را نشان می دهد. بر اساس همین آمار، شرکت‌های هواپیمای 7468 خلبان زن دارند که از این میان 1393 تن خلبان یکم (کاپیتان) و بقیه کمک خلبان هستند. یعنی 7/18 درصد خلبانان زن خلبان یکم هستند. تعداد خلبانان زن 2/5 درصد مجموع جمعیت خلبانان این شرکت‌های هواپیمایی می باشد که انجمن به آمارشان دسترسی دارد.

بخوانید: آیا شما برای خلبانی مناسب هستید؟ / ۱۰ ویژگی شخصیتی که یک خلبان باید داشته باشد

این رقم بالاتر از رقمی است که ایالات متحده و بریتانیا اعلام کرده اند. البته گفته می شود شرکت های هواپیمایی که آمارشان را به این انجمن ارایه می کنند بیشتر از آنچه که گفته می شود خلبان زن دارند.

بیشترین خلبانان زن در سه شرکت

به طور کلی می توان گفت که سه شرکت بزرگ هواپیمایی در ایالات متحده بیشترین تعداد خلبانان زن را دارند:

• یونایتد ایرلاینز با 940 خلبان زن
• دلتا ایرلاینز با 692 خلبان زن
• امریکن ایرلاینز با 626 خلبان زن

لوفت‌هانزا پس از شرکت‌های امریکای شمالی با 375 و سپس ایندیگو در هندوستان با 322 نفر بیشتر خلبان زن را در جهان دارند.

بیشترین درصد خلبان زن در ایندیگو

شرکت هواپیمایی ایندیگو از لحاظ درصد خلبانان زن رقم بالاتری دارد. یعنی 9/13 درصد مجموع خلبانان این شرکت زن هستند. در مقایسه با پنج سال پیش که تعداد خلبانان آن 69 نفر بود، در حال حاضر تعدادشان به 322 نفر می‌رسد.

بخوانید: ۵ انگیزه اساسی خلبان‌ها برای ادامه کار چیست؟

دو زیرمجموعه شرکت هواپیمایی کانتاس به نام‌های نتورک اویشن با 9/13 درصد و کانتاس لینک با 8/13 درصد خلبان زن در مقام های برابر و دوم قرار دارند. شرکت‌های دیگری که با انجمن در تماس‌اند و آمار می‌دهند و تعداد چشمگیری خلبان زن دارند عبارتند از:

• پورتر ایرلاینز (کانادا): 7/12 درصد
• اس ای اکسپرس (آفریقای جنوبی): 1/12 درصد
• واسایا ایرویز (کانادا): 8/11 درصد
• ایر جورجیان (کانادا): 2/11 درصد

سه شرکت دیگر نیز در آمار این انجمن به چشم می خورد که 5 درصد از جمعیت خلبانان هر کدام را خلبانان زن تشکیل می‌دهند. البته بعضی از شرکت‌ها مانند ایرفرانس آماری می‌دهند که پس از بررسی‌های دقیق‌تر مشخص می‌شود درست نیست. ایرفرانس اعلام کرده است 8 درصد خلبانان این شرکت زن هستند. در صورتی که بررسی‌های دقیق انجمن خلبانان زن نشان می دهد 7/5 درصد می‌باشد.

شرکت ایزی جت در بریتانیا نیز اعلام کرده است تا سال 2020 بیست درصد خلبانان ورودی زن خواهند بود. این شرکت در گذشته نیز گفته بود در سال 2017 دوازده درصد ورودی خلبان زن خواهد داشت. در صورتی که یکسال پیشتر یعنی در سال 2016 به این هدف دست یافت. اما آمار انجمن نشان می‌دهد که تا جولای 2018 تنها 5 درصد خلبانان ورودی آن زن هستند، پس هنوز فاصله زیادی با هدف اعلام شده‌اش دارد.

شرکت‌ها باید آمار دقیق‌تری ارائه دهند

تنها با متمرکز شدن بر آمار زنان در هواپیما می‌توان تعداد یا همان درصد خلبانان زن را مشخص کرد. افزایش تعداد خلبانان زن در شرکت‌های هواپیمایی می‌تواند نمونه بارزی برای برابری کاری مردان و زنان باشد. خلبانان که شاخص‌ترین و پردرآمدترین بخش هر شرکت هواپیمایی به شمار می‌آیند، آمارشان نیز باید به همان میزان دقیق‌تر باشد.

ایکائو نیز آمار دقیقی از خلبانان زن که در شرکت‌های هواپیمایی پرواز می‌کند ندارد. به طور کلی تعداد زنان شاغل در رده‌های مدیریتی شرکت‌های هواپیمایی بسیار اندک است. از سوی دیگر تعداد مهمانداران زن در میان شرکت‌های هواپیمایی ایالات متحده 5/79 درصد مجموع جمعیت مهمانداران را تشکیل می‌دهد.

در بازار استخدام کنونی و کمبود خلبان در سراسر جهان، شرکت‌های هواپیمایی بهتر است تا شرایط استخدام را برای زنان آسانتر سازند. در صورتی که شرکت‌های هواپیمایی آمار دقیق‌تری از تعداد خلبانان زن ارایه دهند، تاثیر بسیار سازنده آن در جذب نیروی انسانی لازم چشمگیر خواهد بود زیرا با مشاهده روند فزاینده خلبانان زن در شرکت‌های هواپیمایی تعداد بیشتری جذب دوره‌های آموزشی خواهند شد.

حضور زنان در شرکت‌های هواپیمایی

موضوع حضور زنان در پست‌های مدیریتی نیز از موارد بسیار قدیمی و بحث‌برانگیز به شمار می‌آید. کاپا گردهمایی‌ها، آمار و بررسی‌های بسیار گسترده‌ای در این زمینه انجام داده است. بخش مقدمه گزارش 2010 کاپا چنین آغاز می شود: چرا زنان شرکت های هواپیمایی را اداره نمی‌کنند؟ شرکت‌های هواپیمایی نسبت به استخدام زنان بسیار سخت‌گیر هستند. این حرفه در میان مردان می‌گردد. به عبارت دیگر تنها جایی که زنان نقش مهمی دارند پشت باجه پذیرش مسافر و غذاهای در حین پرواز است. این ذهنیت و تصور از حضور زنان در صنعت حمل و نقل هوایی تا اواخر دهه 1990 همچنان ادامه داشت.

این که آیا حضور زنان در این زمینه با سایر زمینه‌های تخصصی فرق دارد، موضوع قابل بحث دیگری است ولی موقعیت این صنعت با ده سال گذشته تفاوت بسیاری دارد. با وجود تغییرهای ساختاری و رفتاری در دهه‌های بسیار متلاطم این صنعت، تکامل شتاب‌یافته‌ای را تجربه کرده است که در آن درهای بیشتری به سوی زنان باز می‌شود. در نتیجه زنان نقش بیشتر و بهتری در شرکت‌های جدید بر عهده خواهند داشت. شرکت‌های بسیار قدیمی و باسابقه در طی دهه گذشته تغییرات چندانی نداشته‌اند.

اما زمانی که سوابق 200 شرکت هواپیمایی در سراسر جهان بررسی می شود، تفاوت در تنوع مدیریت‌ها چندان هم شاخص نیست. دست‌کم در سطوح بالای مدیریتی چنین نیست. زمانی که برای نخستین بار در سال‌های 2009 و 2010 پژوهش هایی در این زمینه انجام شد، کارشناسان دریافتند که در میان شرکت‌های هواپیمایی جهان تنها 15 زن در رده های مدیریتی یا مدیر ارشد قرار دارند.

چرا زنان شرکت‌های هواپیمایی را اداره نمی‌کنند؟

بیشتر زنانی که هنگام تهیه گزارش مدیر بودند اکنون در پست خود نیستند. این امر نشان می‌داد که شرایط حضور زنان در شرکت‌های هواپیمایی وخیم‌تر شده است. در جای دیگر از گزارش آمده است که 94 درصد شرکت‌های هواپیمایی به وسیله مردان مدیریت می‌شود.

منبع نوشتار